fot. Urząd Marszałkowski w Łodzi
Łódź i województwo łódzkie przez niemal cały wiek dwudziesty było prężnym ośrodkiem kinematografii. Dziś już tylko w nielicznych miejscach można dotknąć tamtej świetności.
Łódź była przez lata niekwestionowaną stolicą polskiej kinematografii. Pierwszy pokaz filmowy w stolicy województwa miał miejsce w parku Helenów 1 sierpnia 1896 roku. W roku 1899 bracia Władysław i Antoni Krzemińscy założyli w Łodzi pierwszy stały kinematograf w Polsce Gabinet Iluzji przy ul. Piotrkowskiej 120. W tym czasie zaczęły powstawać następne iluzjony. Do najpopularniejszych należały m.in. Theatre Optiqe Parisienne przy ul. Piotrkowskiej 15, The Bio-Express przy ul. Zielonej 2 czy Belle-Vue przy ul. Mikołajewskiej 40 (Sienkiewicza).
W 1908 roku stanął w Łodzi pierwszy gmach zbudowany wyłącznie na kino. Był to Odeon przy ul. Przejazd 2, czyli późniejsze kino Gdynia przy ul. Tuwima. Wkrótce powstały kolejne kinematografy: Luna przy ul. Przejazd 1, Casino przy ul. Piotrkowskiej 67. Ten ostatni należał do największych w całym Królestwie Polskim. Miał widownię na tysiąc miejsc.
W roku 1918 funkcjonowało w Łodzi 11 kin m.in.: Arkadia przy ul. Piotrkowskiej 22, Urania u zbiegu ulic Cegielnianej 34 (Jaracza) i Piotrkowskiej, Corso przy ul. Zielonej 2, Grand-Kino przy ul. Krótkiej 1 (Traugutta). Kina masowo powstawały także w innych miastach dzisiejszego województwa łódzkiego - w Pabianicach, Piotrkowie, Kutnie, Skierniewicach, Łowiczu…
Ten trend utrzymywał się także po drugiej wojnie światowej. Na początku lat 70. w Łodzi było aż 35 kin o łącznej liczbie 12 tysięcy miejsc. W latach 80. liczba ta zaczęła maleć. Po przełomie ustrojowym ten proces znacznie przyspieszył. W końcu ostatnie małe kina nie wytrzymały załamania rynku i konkurencji z multipleksami.
Kina, które powstały na początku ubiegłego stulecia i wciąż działają, można dziś policzyć na palcach jednej ręki. Ale, co ciekawe, działa na przykład pierwsze kino w Polsce, czyli założony w 1899 roku przy Piotrkowskiej 120 w Łodzi Gabinet Iluzji braci Krzemińskich. W budynku funkcjonuje Hotel Stare Kino Cinema Residence - obiekt o filmowym charakterze i wystroju. Aranżacja wnętrz, w tym apartamentów, nawiązuje tu do polskich filmów. Tych kręconych w Łodzi: „Ziemi Obiecanej", „Kingsajzu", „Stawki większej niż życie", ale też produkcji kina światowego „Ojca Chrzestnego", „Różowej Pantery", „Titanica". I co najważniejsze, w dawnej sali kinowej znów można oglądać filmy. Projekcje są atrakcją dla gości.
Jednym z najstarszych, nieprzerwanie działających kin w Polsce jest łódzkie Kino Tatry. Otwarto je w 1907 roku w dawnej sali tanecznej. Wówczas funkcjonowało jako „Belle-Vue". Nazwa kina zmieniała się wielokrotnie. Na przestrzeni lat przy ul. Sienkiewicza 40 działały „Moulin Rouge", „Dolina Szwajcarska", „Rakieta", a w czasie okupacji „Mai". Współczesna, dobrze znana łodzianom nazwa „Tatry" pojawiła się po drugiej wojnie światowej. Filmy wyświetlane były zarówno w liczącej niemal 600 miejsc sali, jak i w ogrodzie, podczas plenerowych projekcji. W połowie lat 80. otwarto drugą, kameralną salę. Obecnie, ze względu na panujące w budynku warunki, Kino Tatry działa tylko od początku maja do końca października.
Niewiele młodszy od łódzkich kin jest łowicki „Fenix". Wprawdzie obecna odsłona kina działa od 2006 roku, ale jego historia sięga 1912 roku, kiedy powstało pierwsze kino w tym mieście – „EOS". Zostało ono założone przez Edmunda Aleksandra Schmidta i Aleksego Kobielskiego i stanowiło ważny punkt kulturalny w Łowiczu. „Fenix" jest bezpośrednim kontynuatorem tej ponad stuletniej tradycji, zachowuje dziedzictwo kina „EOS", ale równocześnie oferuje nowoczesne technologie. Po przekształceniach w 2006 roku kino zostało unowocześnione. Jest tu 138 miejsc, ekran perełkowy, dźwięk dolby digital. Cyfryzacja kina odbyła się w 2012 r. We wrześniu 2014 r. podczas gali 39. Festiwalu Filmowego w Gdyni, kino Fenix otrzymało Nagrodę PISF w kategorii „Kino" za znaczące osiągnięcia w upowszechnianiu i promocji polskiego kina. Na przełomie 2017 i 2018 roku powstała druga sala, studyjna, na 47 miejsc.
Weteranem wśród kin w naszym regionie jest pabianickie kino Tomi. Działa nieprzerwanie od 1926 roku w budynku przy ul. Gdańskiej 4. Początkowo nazywało się Kinematograf Miejski i Kinematograf Oświatowy, mieściło 700 osób. Cieszyło się ogromnym powodzeniem. Frekwencję podbijali zakochani i spacerowicze odwiedzający pobliski park Słowackiego. Podczas drugiej wojny światowej Kinematograf nosił szyld Kapitol, po wojnie kino nazywało się Robotnik. Nosiło tę nazwę do czasu, kiedy w latach dziewięćdziesiątych lokalne kina upadały. Wówczas kupił je w przetargu Tomasz Chmielewski, pasjonat kina. Na cześć właściciela kino od tego czasu zwie się Tomi. Budynek był w tym czasie kilkukrotnie remontowany. Dziś jest to nowoczesne kino z dwiema salami.
Wszelkie zawirowania przetrwało także kino Odeon w Koluszkach. Budynek kina powstał w 1934 roku. Koluszkowskie kino także wielokrotnie zmieniało nazwy: Czary, Wolność, Przodownik. Dzisiejszą nazwę nadano w latach 50. Dziś Odeon dzieli budynek z Miejskim Ośrodkiem Kultury. Sala kinowa służy nie tylko pokazom filmowym.
Kilka kin w naszym regionie zachowało się od czasów PRL. Wytrzymały zawirowania, bo są częścią miejskich ośrodków kultury. Podobnie jak kina w Łowiczu i Koluszkach. Przykłady? Od 1968 roku działa kino Pasja w Miejskim Domu Kultury w Radomsku. W 1962 roku został otwarty Kinoteatr Syrena w Wieluniu. Jest częścią Wieluńskiego Domu Kultury. Kino w Kutnowskim Domu Kultury działa od września 1972 roku. W 2011 roku zmodernizowano budynek domu kultury i zakupiono nowoczesne wyposażenie. Dziś to komfortowa sala na 350 miejsc, cyfrowy sprzęt, projekcje 3D. W 1978 roku narodził się Kinoteatr Polonez w Skierniewicach, który od 1993 roku działa w ramach Miejskiego Ośrodka Kultury, czyli dzisiejszego, rozbudowanego niedawno, Centrum Kultury i Sztuki w Skierniewicach.
źródło: Urząd Marszałkowski w Łodzi
